आदमी का भाववाचक संज्ञा क्या होगा? - aadamee ka bhaavavaachak sangya kya hoga?

Hindi Grammer Ke Important Topics:

  • भाषा, समास, अलंकार, निबंध, मुहावरे, विलोम शब्द, पर्यायवाची शब्द, हिंदी वर्णमाला

भाववाचक संज्ञा क्या होती है :-

जो शब्द पदार्थों की अवस्था , गुण , दोष , धर्म , दशा , स्वभाव आदि का बोध कराते हैं उन्हें भाववाचक संज्ञा कहते हैं।

जैसे :- बुढ़ापा , मिठास , बचपन , चढाई , थकावट , मोटापा , मानवता , चतुराई , जवानी , लम्बाई , मित्रता , मुस्कुराहट , अपनापन , परायापन , भूख , प्यास , चोरी , क्रोध , सुन्दरता आदि।

भाववाचक संज्ञा बनाना :-

1. जातिवाचक संज्ञा से
2. सर्वनाम से
3. विशेषण से
4. क्रिया से
5. संज्ञा से
6. अव्यय से

1. जातिवाचक संज्ञा से भाववाचक संज्ञा बनाना :-

जातिवाचक संज्ञा = भाववाचक संज्ञा के उदाहरण इस प्रकार हैं :-

दास = दासता
पंडित = पांडित्य
बंधु = बंधुत्व
क्षत्रिय = क्षत्रियत्व
पुरुष = पुरुषत्व
प्रभु = प्रभुता
पशु = पशुता , पशुत्व
ब्राह्मण = ब्राह्मणत्व
मित्र = मित्रता
बच्चा = बचपन
शैतान = शैतानी
मानव = मानवता
बूढ़ा = बुढ़ापा
दोस्त = दोस्ती
लड़का = लडकापन
मनुष्य = मनुष्यता
आदमी से आदमियता
शत्रु = शत्रुता
शहर = शहरी
मूर्ख = मूर्खता
घर = घरेलू
देहात = देहाती
समाज = सामाजिकता
विद्वान् = विद्वता
जाति = जातियता
स्त्री = स्त्रीत्व
चोर = चोरी
क्षत्रिय = क्षत्रियत्व
ब्राह्मण = ब्राह्मणत्व
डाकू = डाका , डकैती
दानव = दानवता
गुरु = गुरुत्व
नर = नरत्ता
नारी = नारीत्व
बालक = बालकपन
युवक = यौवन
शिशु = शैशव
शिष्य = शिष्यत्व
माता = मातृत्व
भ्राता = भ्रातृत्व
साधु = साधुता
दूत = दौत्य
प्रतिनिधि = प्रतिनिधित्व
राष्ट्र = राष्ट्रीयता
भाई = भाईचारा
इन्सान = इंसानियत
वकील = वकालत
कृपण = कृपणता
बहन = बहनापा
शास्त्र = शास्त्रीयता
दनुज = दनुजता
पात्र = पात्रता
अध्यापक = अध्यापन
सेवक = सेवा

2. सर्वनाम से भाववाचक संज्ञा बनाना :-

सर्वनाम शब्द = भाववाचक संज्ञा के उदाहरण इस प्रकार हैं :-

अपना = अपनापन , अपनत्व
निज = निजत्व , निजता
पराया = परायापन
स्व = स्वत्व
सर्व = सर्वस्व
निज = निजत्व
मम = ममता , ममत्व
आप = आपा
अहं = अहंकार

3. विशेषण से भाववाचक संज्ञा बनाना :-

विशेषण शब्द = भाववाचक संज्ञा शब्द के उदाहरण इस प्रकार हैं :-

मीठा = मिठास
चतुर = चातुर्य , चतुराई
मधुर = माधुर्य , मधुरता
सुंदर = सौन्दर्य , सुन्दरता
अच्छा = अच्छाई
नीच = नीचता
बड़ा = बडप्पन
सरल = सरलता
निपुण = निपुणता
रिक्त = रिक्तता
निर्बल = निर्बलता
तीक्ष्ण = तीक्ष्णता
सफल = सफलता
प्रवीण = प्रवीणता
उदार = उदारता
वक्र = वक्रता
वाचाल = वाचालता
सीतल = सीतलता
कायर = कायरता
कातर = कातरता
धीर = धीरता
खट्टा = खटास
बुरा = बुराई
छोटा = छुटपन
भला = भलाई
तीखा = तीखापन
ढीठ = ढिठाई
बाँका = बाँकपन
नीचा = निचाई
लघु = लाघव
ऊँचा = ऊँचाई
साधु = साधुत्व
लम्बा = लम्बाई
बूढ़ा = बुढ़ापा
मोटा = मोटाई
रांड = रंडापा
उचित = औचित्य
चिकना = चिकनापन
जंगली = जंगलीपन
बंध्या = बंध्यात्व
गंभीर = गंभीरता
मूर्ख = मूर्खता
मूढ़ = मूढ़ता
आवश्यक = आवश्यकता
कटु = कटुता
गुरु = गुरुता , गुरुत्व
गरीब = गरीबी
कठोर = कठोरता
गर्म = गर्मी
ठंडा = ठंडक
चौड़ा = चौडाई
गंदा = गंदगी
सामाजिक = सामाजिकता
काला = कालापन
नीला = नीलापन
लाल = लाली
वीर = वीरता
लालची = लालच
डरावना = डर
क्रोधी = क्रोध
भिन्न = भिन्नता
शांत = शांति
सभ्य = सभ्यता
एक = एकता
निपुण = निपुणता
मूढ़ = मूढ़ता
गोरा = गोरापन , गोराई
दुष्ट = दुष्टता
संपन्न = संपन्नता
प्रयुक्त = प्रयाग
अंध = अधिकार , अँधेरा
सुखद = सुखदायी
विपन्न = विपन्नता
साहित्यिक = साहित्य
एक = एकता
शूर = शूरता , शौर्य
सम = समता , समानता
पथरीली = पथरीलापन
क्षुब्ध = क्षोभ
बहुत = बहुतायत
शीघ्र = शीघ्रता
अमीर = अमीरी
रोगी = रोग
साफ = सफाई
पीला = पीलापन
उपेक्षित = उपेक्षा
फुर्तीला = फुर्ती
धीरज = धीरता
स्वस्थ = स्वास्थ्य
नम्र = नम्रता
अशिष्ट = अशिष्टता
तेज = तेजी
आसक्त = आसक्ति
अरुण = अरुणिमा
नूतन = नुत्तनता
गँवार = गँवारपन
सौम्य = सौम्यता
जाति = जातियता
कुमार , कुमारी = कौमार्य
हिंसक = हिंसकता
बुद्धिमान = बुद्धिमानी
हरा = हरीतिमा
कुशल = कौशल
टेढ़ा = टेढ़ापन
जाग्रत = जागरण
आलसी = आलस्य
नवाब = नवाबी
बेईमान = बेईमानी
दीन = दीनता , दैन्य
पागल = पागलपन
सर्द = सर्दी
सफेद = सफेदी
श्रेष्ठ = श्रेष्ठता

4. क्रिया से भाववाचक संज्ञा बनाना :-

यह भी पढ़ें :  Tatsam Tadbhav , Paryayvachi Shabd

क्रिया शब्द = भाववाचक संज्ञा शब्द के उदाहरण इस प्रकार हैं :-

खेलना = खेल
थकना = थकावट
लिखना = लेख
हँसना = हँसी
दौड़ना = दौड़
धोना = धुलाई
पढना = पढाई
खोजना = खोज
सीना = सिलाई
जितना = जीत
रोना = रुलाई
लड़ना = लड़ाई
पढना = पढाई
चलना = चाल , चलन
पीटना = पिटाई
देखना = दिखावा , दिखावट
समझना = समझ
सींचना = सिंचाई
पड़ना = पड़ाव
पहनना = पहनावा
चमकना = चमक
लूटना = लुट
जोड़ना = जोड़
घटना = घटाव
नाचना = नाच
बोलना = बोल
पूजना = पूजन
झुलना = झूला
जोतना = जुताई
कमाना = कमाई
बचना = बचाव
रुकना = रुकावट
बनना = बनावट
मिलना = मिलावट
बुलाना = बुलावा
भूलना = भूल
छापना = छापा , छपाई
बैठना = बैठक , बैठकी
बढना = बाढ़
घेरना = घेरा
छींकना = छींक
फिसलना = फिसलन
खपना = खपत
रँगना = रँगाई , रंगत
मुसकाना = मुसकान
उड़ना = उड़ान
घबराना = घबराहट
मुड़ना = मोड़
सजाना = सजावट
चढना = चढाई
बहना = बहाव
मारना = मार
दौड़ना = दौड़
गिरना = गिरावट
कूदना = कूद
मंद = मंदी
दूर = दुरी
तीव्र = तीव्रता
उतरना = उतार
पुकारना = पुकार
लिखना = लिखावट
बनाना = बनावट
चलना = चलन
बिकना = बिक्री
जपना = जाप
जमना = जमाव
छटपटाना = छटपटाहट
उतरना = उतराई
कमाना = कमाई
कूदना = कूद
कोंधना = कोंध
गाना = गान
जीना = जीवन
ठगना = ठगी
थिरकना = थिरकन
देना = देन
पालना = पालन
बरसना = बारिश
बोना = बुवाई
बौखलाना = बौखलाहट
भिड़ना = भिडंत
भूलना = भूल
लेना = लेन
हारना = हार
चीखना = चीख
विकसित होना = विकास

5. संज्ञा से भाववाचक बनाना :-

संज्ञा शब्द से भाववाचक संज्ञा शब्द के उदाहरण इस प्रकार हैं :-

बाल = बालपन
देव = देवत्व
बालक = बालकपन
नारी = नारीत्व
बच्चा = बचपन
स्त्री = स्त्रीत्व
लड़का = लडकपन
पुरुष = पुरुषत्व
मनुष्य = मनुष्यता
पशु = पशुत्व
भार = भारीपन
मित्र = मित्रता
किशोर = किशोरपन
दास = दासता
मानव = मानवता
प्रभु = प्रभुता
पंडित = पांडित्य
शत्रु = शत्रुता
क्षत्रिय = क्षत्रियत्व
विद्वान् = विद्वता
शिशु = शैशव
साधु = साधुता
पंच = पंचायत
गुरु = गुरुता
बंधु = बंधुत्व
युवा = यौवन
नर = नरत्व
मीत = मिताई
देव = देवत्व
सुजन = सौजन्य
अमर = अमरत्व
चोर = चोरी
सखा = सख्य
ब्राह्मण = ब्राह्मणत्व
इन्सान = इंसानियत
डाकु = डाका , डकैती
ईश्वर = ईश्वर्य
बालक = बालकपन
किशोर = किशोरपन
दास = दासता
मानव = मानवता
प्रभु = प्रभुता
मनुष्य = मनुष्यता
दानव = दानवता
बूढ़ा = बुढ़ापा
शत्रु = शत्रुता
मित्र = मैत्री
शिष्य = शिष्यत्व
माता = मातृत्व
भ्राता = भ्रातृत्व
पिता = पितृत्व
दूत = दौत्य
प्रतिनिधि = प्रतिनिधित्व
राष्ट्र = राष्ट्रीयता
वकील = वकालत
कृपण = कृपणता
बहन = बहनापा

6. अव्यय से भाववाचक संज्ञा बनाना :-

अव्यय शब्दों से भाववाचक संज्ञा शब्द के उदाहरण इस प्रकार हैं :-

परस्पर = पारस्पर्य
समीप = सामीप्य
निकट = नैकट्य
शाबाश = शाबाशी
वाहवाह = वाहवाही
धिक् = धिक्कार
शीघ्र = शीघ्रता
दूर = दुरी
मना = मनाही
हा-हा = हाहाकार

आदमी की भाववाचक संज्ञा क्या होती है?

भाववाचक संज्ञा | हिंदी व्याकरण | For 1st Grd.

आदमी की संज्ञा क्या है?

व्यक्‍तिवाचक संज्ञाः किसी विशेष व्यक्‍ति, स्थान अथवा वस्तु के नाम को व्यक्‍तिवाचक संज्ञा कहते हैं।

लड़के का भाववाचक संज्ञा क्या है?

— - प्रश्न 2 ) 1.

संबंधित पोस्ट

Toplist

नवीनतम लेख

टैग