भौतिक राशियों के सूत्र PDF Download - bhautik raashiyon ke sootr pdf download

स्वागत है आपका ,
इस आर्टिकल में हम भौतिक विज्ञान के सभी चिन्ह एंव सूत्रों के बारे में जानेंगे और भौतिक राशियों के विमीय सूत्र PDF LIST | Dimensional Formula in Hindi के बारे में विस्तृत रूप से सीखेंगे।

भौतिक राशि की विमा क्या है ? (परिभाषा) :-

भौतिक राशि की विमा से तात्पर्य है की किसी भौतिक राशि की विमाएँ उन घातों (या घातांकों) को कहते हैं, जिन्हें उस राशि को व्यक्त करने के लिए मूल राशियों पर चढ़ाना पड़ता है।

उदहारण (EXAMPLE) :-

  1. बल = द्रव्यमान x त्वरण =[M1L0T0 ] x [M0L1T-2] = [M1L1T-2]
  2. गतिज ऊर्जा =mv2/2 = [M][M0L1T-1]2 = [M1L2T-2]
  3. गुरुत्वाकर्षण का सार्वत्रिक नियतांक = G = F.r2/m1m2  = [M1L1T-2][L2]/[M2] = [M-1L3T-2]
  4. प्रत्यास्थता गुणांक = प्रतिबल/विकृति = [M1L-1T-2]
  5. विशिष्ट प्रतिरोध =प्रतिरोध x क्षेत्रफल/लम्बाई = [M1L2T-3A-2] x[L2] /[L] = [M1L3T-3A-2]

भौतिक राशियों के विमीय सूत्र PDF LIST | Dimensional Formula in Hindi

क्रम संख्या भौतिक राशि SI मात्रक विमीय सूत्र
1 द्रव्यमान  किलोग्राम [M1L0T0 ]
2 लम्बाई मीटर  [L] या [M0L1T0 ]
3 क्षेत्रफल मीटर2  [L2] या [M0L2T0 ]
4 समय सेकंड  [T] या [M0L0T1]
5 आयतन लम्बाई x चौड़ाई x ऊँचाई [L3] या [M0L3T0]
6 धारा एम्पियर [A] या [M0L0T0A1]
7 ताप केल्विन [K] या [M0L0T0K1]
8 घनत्व  द्रव्यमान/आयतन [M/L3] या [M1L-3T0]
9 चाल मीटर/सेकंड  [M0L1T-1]
10 त्वरण  मीटर/सेकंड2  [M0L1T-2]
11 गुरुत्वीय त्वरण △v/ △t [M0L1T-2]
12 बल द्रव्यमान x त्वरण [M1L1T-2]
13 आवेग बल x समय  [M1L1T-1]
14 दाब  बल/क्षेत्रफल  [M1L-1T-2]
15 गुरुत्वाकर्षण का सार्वत्रिक नियतांक G = F.r2/m1m2   [M-1L3T-2]
16 कार्य या ऊर्जा बल x विस्थापन  [M1L2T-2]
17 शक्ति कार्य/समय   [M1L2T-3]
18 गतिज ऊर्जा mv2/2  [M1L2T-2]
19 स्थितिज ऊर्जा mgh  [M1L2L-2]
20 पृष्ठ तनाव बल/लम्बाई  [M1L0T-2]
21 बल नियतांक बल / विस्थापन  [M1L0T-2]
22 प्रतिबल बल/क्षेत्रफल [M1L-1T-2]
23 प्रत्यास्थता गुणांक प्रतिबल/विकृति [M1L-1T-2]
24 तरंग दैर्ध्य  दूरी  [M0L1T0]
25 घूर्णन त्रिज्या दूरी [M0L1T0]
26 जडत्व आघूर्ण द्रव्यमान x दूरी2 [M1L2T0]
27 दोलन काल समय [M0L0T1]
28 आवृति 1/आवर्तकाल  [M0L0T-1]
29 बल आघूर्ण बल x दूरी  [M1L2T-2]
30 विकृति  विन्यास में परिवर्तन/प्रारंभिक विन्यास M0L0T0] = कोई विमा नहीं या विमाहीन राशि
31 वेग प्रवणता  वेग/दूरी  [M0L0T-1]
32 दाब प्रवणता  दाब/दूरी  [M1L-2T-2]
33 पृष्ठ ऊर्जा ऊर्जा/क्षेत्रफल [M1L0T-2]
34 विशिष्ट ऊष्मा ऊर्जा/द्रव्यमान x ताप [M0L2T-2K-1]
35 कोण या कोणीय विस्थापन चाप/त्रिज्या [L0]
36 कोणीय वेग या कोणीय आवृति कोण/समय [T-1]
37 कोणीय त्वरण कोणीय वेग/समय [T-2]
38 त्रिकोणमितीय अनुपात L/L  [M0L0T0] = मात्रकहीन
39 आवेश धारा x समय [A1T1]
40 विभवान्तर  कार्य/आवेश  [M1L2T-3A-1]
41 प्रतिरोध V/I   [M1L2T-3A-2]
42 धारिता आवेश/विभव [M-1L-2T4A2]
43 धारा घनत्व विद्युत धारा/क्षेत्रफल  [A1L-2]
44 विशिष्ट प्रतिरोध या प्रतिरोधकता प्रतिरोध x क्षेत्रफल/लम्बाई [M1L3T-3A-2]
45 चालकता  1/प्रतिरोधकता [M-1L-3T3A2]
46 विद्युत क्षेत्र  विद्युत बल / आवेश [M1L1T-3A-1]
47 विद्युत फ्लक्स विद्युत क्षेत्र x क्षेत्रफल [M1L3T-3A-1]
48 चुम्बकीय क्षेत्रफल बल/धाराxलम्बाई   [M1L0T-2A-1]
49 चुम्बकीय फ्लक्स चुम्बकीय क्षेत्रफल x क्षेत्रफल  [M1L2T-2A-1]

All Dimensional Formula List PDF / LIST

क्रम संख्या भौतिक राशि SI मात्रक विमीय सूत्र
50 निर्वात की वैधुतशीलता की
विमा तथा मात्रक
C2N-1m-2 [M-1L-3T4A2]
51 इलेक्ट्रान की गतिशीलता की
विमा और मात्रक
m2S-1V-1 [M-1T2A]
52 विशिष्ट प्रतिरोध ओम.मीटर [M1L3T-3A-2]
53 विशिष्ट चालकता ओम -1.m-1 [M-1L-3T3A2]
54 लम्बाई व तरंग दैधर्य m [M0L1T0]
55 क्षेत्रफल m2 [M0L2T0]
56 आयतन m3 [M0L3T0]
57 वेग m/s [M0L1T-1]
58 त्वरण m/s2 [M0L1T-2]
59 घनत्व kg/m3 [M1L-3T0]
60 रेखिक संवेग kg m/s [M1L1T-1]
61 बल kg m/s2 या
N (न्यूटन)
[M1L1T-2]
62 आवेग N s [M1L1T-1]
63 दाब N/m2 [M1L-1T-2]
64 गुरुत्वीय नियतांक
N m2/kg2
[M-1L3T-2]
65 कार्य या ऊर्जा J (जूल) [M1L2T-2]
67 शक्ति W (वाट) [M1L2T-3]
68 पृष्ठ तनाव या बल नियतांक N/m [M1L0T-2]
69 जडत्व आघूर्ण kg m2 [M1L2T0]
70 आवृति Hz (हर्ट्ज़) [M0L0T-1]
71 कोण rad (रेडियन) [M0L0T0]
72 कोणीय वेग rad/s [M0L0T-1]
73 कोणीय त्वरण rad/s2 [M0L0T-2]
74 कोणीय संवेग kg m2/s [M1L2T-1]
75 बल आघूर्ण या बल युग्म kg m2/s2
या N m
[M1L2T-2]
76 प्रतिबल N/m2 [M1L-1T-2]
77 विकृति [M0L0T0] [M0L0T0]
78 प्लांक नियतांक J s [M1L2T-1]
79 वेग प्रवणता s-1 [M0L0T-1]
80 दाब प्रवणता N/m3 [M1L-2T-2]
81 प्रत्यास्था गुणांक N/m2 [M1L-1T-2]
82 श्यानता गुणांक N s/m2 [M1L-1T-1]
83 पृष्ठ ऊर्जा घनत्व J/m2 [M1L0T-2]
84 दाब ऊर्जा J (जूल) [M1L2T-2]
85 विशिष्ट ऊष्मा J/kg K [M0L2T-2K-1]
86 ऊष्माधारिता , एंट्रोपी J/K [M1L2T-2K-1]
87 स्टीफन नियतांक J m-2s-1K-4 [M1L0T-3K-4]
88 बोल्टजमेन नियतांक J/K [M1L2T-2K-1]
89 गुप्त ऊष्मा J/kg [M0L2T-2]
90 सक्रियता s-1 [M0L0T-1]
91 वीन नियतांक m K [M0L1T0K1]
92 आवेश C (कुलाम) [M0L0T1A1]
93 विभवान्तर V (वोल्ट) [M1L2T-3A-1]
94 प्रतिरोध या विद्युत प्रतिरोध ओम [M1L2T-3A-2]
95 धारिता F (फैरड) [M-1L-2T4A2]
96 धारा घनत्व A/m2 [M0L-2T0A1]
97 चालकता (ओम)-1 [M-1L-2T3A2]
98 विद्युत क्षेत्र N/C [M1L1T-3A-1]
99 विद्युत फ्लक्स V m [M1L3T-3A-1]
100 चुम्बकीय क्षेत्र T [M1L0T-2A-1]
101 चुम्बकीय फ्लक्स Wb (वेबर) [M1L2T-2A-1]
102 चुम्बकीय द्विध्रुव आघूर्ण A m2 [M0L2T0A1]

भौतिक राशियों के विमीय सूत्र कैसे निकाले ?

  • भौतिक राशि की विमा निकलना बहुत ही आसान एंव सरल है।
  • इसके लिए आपको उस राशि का SI मात्रक पता होना जरुरी है।
  • SI मात्रक की सहायता से आप को भौतिक राशिओ के मानो को विमा सूत्र में लिखना होता है।

विमीय विधि के सीमा :-

  • इसके द्वारा सूत्र में उपस्थित विमाहीन नियतांको का मान ज्ञात नहीं किया जा सकता।
  • यदि कोई भौतिक राशि उसे अधिक राशियों पर निर्भर करती है तो उनके मध्य सम्बन्ध स्थापित नहीं किया जा सकता।
  • इस विधि से उन सूत्रों को स्थापित नहीं किया जा सकता जिसमे sinθ , cosθ , tanθ , log इत्यादि का प्रयोग होता है।
  • एक या एक से अधिक पदों वाले समीकरणों को इस विधि से स्थापित नहीं किया जा सकता।
  • इस विधि की और समस्या है यह विधि केवल घातीय सम्बन्धो तक सही है।
  • इस विधि से नए सम्बन्ध स्थापित नहीं किया जा सकता।

भौतिक राशियों के विमीय सूत्र PDF DOWNLOAD करे :-

निचे दिए गए बटन पर क्लिक कर के आप आसानी से पीडीऍफ़ डाउनलोड कर सकते है।

यह भी पढ़े :-

भौतिक विज्ञान के सूत्र PDF Download

-: महत्वपूर्ण प्रश्न :-

Q.1. बल की विमा क्या है ?

Q.2. त्वरण की विमा क्या होती है ?

उतर :- [M0L1T-2]

Q.3. दाब की विमा की होती है।

Q.4. dimensional formula of current ?

उतर :- [A] या [M0L0T0A1]